مقدمه
در سال‌های اخیر، تأثیر بازی‌های ویدیویی بر مغز انسان همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در جامعه‌ی علمی و رسانه‌ای بوده است.
اکنون پژوهشی تازه، دیدگاه سنتی درباره‌ی نقش ورزش در تقویت عملکرد ذهنی را به چالش کشیده و نشان می‌دهد که بازی‌های ویدیویی می‌توانند مغز انسان را جوان‌تر نگه دارند؛ حتی مؤثرتر از ورزش‌های بدنی.
یافته‌های شگفت‌انگیز پژوهش جدید
براساس این تحقیق که توسط تیمی از پژوهشگران دانشگاه وسترن کانادا به سرپرستی پروفسور آدریان اوون (Adrian Owen) انجام شده، افرادی که به‌طور منظم بازی‌هایی مانند FIFA، GTA و Minecraft را انجام می‌دهند، از نظر عملکرد شناختی، معادل فردی هستند که بیش از ۱۰ سال از آنان جوان‌تر است.
این برتری شامل سه بخش مهم عملکرد ذهنی می‌شود:
- حافظه‌ی فعال (Working Memory)
- توجه و تمرکز دیداری (Visual Attention)
- استدلال منطقی و تصمیم‌گیری سریع (Reasoning Skills)
به‌گفته‌ی پژوهشگران، بازیکنانی که هفته‌ای پنج ساعت یا بیشتر وقت خود را صرف انجام بازی‌های ویدیویی می‌کنند، عملکردی مشابه افرادی دارند که از نظر ذهنی حدود ۱۳.۷ سال جوان‌تر هستند. در حالی که بازیکنانی با کمتر از پنج ساعت بازی در هفته، به‌طور متوسط عملکردی معادل ۵.۲ سال جوان‌تر از میانگین سنی خود نشان دادند.
ورزش چرا چنین تأثیری ندارد؟
در بخش دیگر مطالعه، از افرادی که فعالیت بدنی منظمی داشتند اما بازی ویدیویی انجام نمی‌دادند، خواسته شد تا عملکرد شناختی خود را در آزمایش‌ها بسنجند.
نتیجه غافلگیرکننده بود:
با وجود آنکه این افراد به‌طور متوسط هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه ورزش می‌کردند — مطابق با توصیه‌های سازمان خدمات سلامت بریتانیا (NHS) — هیچ نشانه‌ای از بهبود عملکرد شناختی در آنان مشاهده نشد.
با این حال، محققان تأکید کردند که ورزش همچنان نقش کلیدی در بهبود سلامت روان، خواب و کاهش اضطراب دارد؛ اما تأثیر مستقیمی بر جوان‌سازی مغز یا ارتقای توان ذهنی ندارد.
تفاوت در نوع تحریک مغز
پروفسور اوون در توضیح علت این تفاوت گفت:
«بازی‌های ویدیویی مدرن، برخلاف بازی‌های موسوم به “تمرین مغز”، بسیار درگیرکننده، استراتژیک و نیازمند واکنش سریع هستند. این بازی‌ها به‌شکل مؤثری سامانه‌ی پاداش مغز را فعال می‌کنند و باعث آزاد شدن انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین می‌شوند. این فرآیند می‌تواند اثرات بلندمدتی بر عملکرد شناختی داشته باشد.»
او افزود که عناوینی مانند The Witcher، Assassin’s Creed، Mass Effect و Fallout 4 به دلیل تمرکز بالا بر تصمیم‌گیری سریع، حل مسئله و واکنش در لحظه، بخش‌هایی از مغز را تحریک می‌کنند که مستقیماً با یادگیری و تفکر تحلیلی مرتبط‌اند.
جزئیات تحقیق و شرکت‌کنندگان
این مطالعه روی ۱۰۰۰ شرکت‌کننده انجام شد که از آن‌ها درباره‌ی وضعیت سلامت عمومی، میزان فعالیت بدنی و زمان صرف‌شده برای بازی‌های ویدیویی در ۱۲ ماه گذشته پرسش شد. سپس، از هر فرد مجموعه‌ای از تست‌های شناختی برای سنجش یادگیری، حافظه، توجه و استدلال منطقی گرفته شد.
در میان بازی‌هایی که شرکت‌کنندگان انجام می‌دادند، نام عناوین زیر دیده می‌شد:
- بازی‌های معمایی و خلاقانه مانند Minecraft، Civilization، Hearthstone و Roblox
- بازی‌های نقش‌آفرینی و اکشن مانند The Witcher، Mass Effect، Fallout 4، Skyrim، GTA و Assassin’s Creed
- بازی‌های ورزشی مانند FIFA، NHL، Mario Kart، Need for Speed و Rocket League
بازخورد جامعه علمی
یافته‌های این پژوهش در جشنواره علمی منچستر (Manchester Science Festival) ارائه شد و در پایگاه PsyArXiv منتشر گردید.
محققان می‌گویند که از نتایج به‌دست‌آمده «شگفت‌زده» شده‌اند، زیرا باور عمومی بر این بود که ورزش منظم نیز می‌تواند موجب بهبود عملکرد شناختی شود.
با این حال، پروفسور اوون تأکید کرده که هنوز احتمال دارد تمرین‌های فشرده و کوتاه‌مدت اثرات مثبتی بر مغز داشته باشند؛ ولی در این مطالعه، تنها اثرات بلندمدت فعالیت بدنی بررسی شده است.
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده
نتیجه نهایی این پژوهش روشن است:
بازی‌های ویدیویی و ورزش، اثرات کاملاً متفاوتی بر مغز دارند.
در حالی که ورزش برای سلامت جسمی و روانی ضروری است، بازی‌های ویدیویی می‌توانند ذهن را فعال نگه دارند، واکنش‌های عصبی را سریع‌تر کنند و به حفظ انعطاف شناختی در طول عمر کمک نمایند.
به گفته‌ی پژوهشگران، این نتایج می‌تواند به افراد کمک کند تا سبک زندگی خود را به گونه‌ای تنظیم کنند که هم از نظر جسمی و هم از نظر ذهنی در بهترین وضعیت ممکن باقی بمانند.
🧠 جمع‌بندی نهایی
اگرچه ورزش همیشه به‌عنوان نماد سلامت معرفی می‌شود، اما این مطالعه نشان داد که بازی‌های ویدیویی، به‌ویژه بازی‌های استراتژیک و اکشن، می‌توانند در حفظ توانایی‌های شناختی مغز نقش چشمگیری داشته باشند.
به بیان دیگر، شاید بهترین نسخه از «سلامت ذهنی» در قرن بیست‌و‌یکم، ترکیبی از تحرک بدنی و بازی‌های دیجیتال هوشمندانه باشد.
